ក្បាលទូកប្រណាំង៖ សិល្បៈ និងជំនឿ ប្រតិបត្តិ // L'âme du bateau de course khmer : la proue et sa symbolique

ក្បាលទូកប្រណាំង៖ សិល្បៈ និងជំនឿ ប្រតិបត្តិ
លោក ហ៊ួន សាវង មន្រ្តីក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ

ក្នុងសង្គមខ្មែរ “ទូកប្រណាំង” មានពីរប្រភេទគឺ ទូកង ឬហៅថាទូកអុំ និងទូកមួង ឬហៅថាទូកចែវ តែងប្រើសម្រាប់អុំប្រណាំងតាមទំនៀមអ្នកស្រុក និងចូលរួមអុំប្រណាំងក្នុង “ព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូក បណ្តែតប្រទីប និងសំពះព្រះខែ អកអំបុក” ប្រារព្ធនៅមុខព្រះបរមរាជវាំង ជារៀងរាល់ឆ្នាំនៅក្នុងពាក់កណ្តាលខែកត្តិក។

ទូកទាំងនោះ តែងមានលក្ខណៈវិចិត្ររចនាក្បាច់លម្អ និងធ្វើឡើងប្រកបដោយក្បួនខ្នាតច្បាស់លាស់ទុកជាសម្បត្តិរួមរបស់សហគមន៍។ ដោយឡែក បើលើកនិយាយតែ “ក្បាលទូក” គេឃើញមានចារឈ្មោះទូក មានតុបតែងលម្អបំពាក់ភ្នែក បំពាក់ណា បំពាក់រំយោល ថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈបូជា និងបាំងក្លស់ថ្វាយផង។

ជាពិសេសបំផុត នៅពេលធ្វើទូកថ្មី អ្នកស្រុកតែងធ្វើពិធីថ្វាយភ្លេងបំពាក់ក្បាល និងបំពាក់ភ្នែក (បើកភ្នែក)។ ពេលចុះអុំប្រណាំង គេធ្វើកិច្ចប្រុងពាលីលើកទូកចុះទឹកម្តងទៀត ហើយពេលប្រណាំងម្តងៗ នៅផ្នែកខាងក្បាលទូកតែងមានថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈ និងមានព្រះសង្ឃប្រស់ព្រំជារឿយៗ។

លុះបើទូកនោះចាស់បាក់បែកខូចខាត ប្រើការពុំកើត គេតែងយកបំណែកក្បាលទូករក្សាក្នុងខ្ទមអ្នកតា ឬយកភ្នែកទូកថ្វាយក្នុងព្រះវិហារជាដើម ដោយយល់ថាទូកតែងមានអមនុស្សថែរក្សាតាំងពីដើមរៀងមក៕

​​លោក ហ៊ួន សាវង ជាអតីតនិស្សិតមហាវិទ្យាល័យបុរាណវិទ្យា នៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ។ បច្ចុប្បន្ន លោកជាមន្រ្តីក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ និងជាសិស្សកម្មសិក្សាការីមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ នៃសាលាភូមិន្ទរដ្ឋបាល។ ក្នុងវិស័យស្រាវជ្រាវនិងសិល្បៈវប្បធម៌ លោកធ្លាប់ធ្វើការក្នុងគម្រោងជួសជុលក្រុមប្រាសាទព្រះពិធូ រៀបចំកម្មវិធីពិព័រណ៍វប្បធម៌ និងធ្លាប់បានបោះពុម្ពផ្សាយអត្ថបទមួយចំនួនតូចក្នុងគេហទំព័រយសោធរ។ ជំនក់ចិត្តផ្សេងពីការងារស្នូលរបស់លោក គឺការរៀនសង្កេតមើលកិច្ចពិធី ទំនៀមទម្លាប់ សិល្បៈ និងសិប្បកម្មប្រពៃណីរបស់អ្នកស្រុក ព្រមទាំងការធ្វើបទបង្ហាញជាសាធារណៈ។

---

L'âme du bateau de course khmer : la proue et sa symbolique
par HOUN Savong, fonctionnaire au Ministère de la Culture et des Beaux-Arts

Dans la culture khmère, les bateaux de course, appelés "touk prornang", occupent une place centrale dans de nombreuses festivités, comme Bon Om Touk, Loy Pratip (fête des lanternes flottantes) ou encore Sampeah Preah Khae (culte de la lune).

Ces bateaux ne sont pas de simples embarcations sportives. Leur construction mobilise un savoir-faire précis, hérité de générations, et donne lieu à des créations artistiques minutieusement décorées, devenues symboles d’identité et de fierté communautaire. Particulièrement remarquable, la tête du bateau ou figure de proue, est l’objet d’une attention spécifique. Elle porte généralement le nom du bateau, reçoit des ornements élaborés, tels que des yeux sculptés ou peints, des motifs brillants, ainsi que des offrandes rituelles. Les Cambodgiens y voient un espace sacré, habité par des forces protectrices, où se croisent l’esthétique, le sacré et la tradition. 

HOUN Savong est fonctionnaire au Ministère de la Culture et des Beaux-Arts du Cambodge ainsi qu’un officier stagiaire supérieur à l’École Royale d’Administration. . Il est diplômé de la Faculté d’Archéologie de l’Université Royale des Beaux-Arts.Dans le domaine de la recherche et des arts culturels, il a contribué au projet de restauration du complexe du temple de Preah Pithu, coordonné des expositions culturelles, et publié quelques articles en collaboration sur Yosothor (une institution cambodgienne indépendante œuvrant pour la culture khmère.). Sa passion, en complément de son activité professionnelle, réside dans l’observation des pratiques culturelles locales et la transmission de ses connaissances à travers des présentations publiques.